Trong số phần lớn loại bệnh do ký sinh trùng gây ra, các loại bệnh do sán chiếm một tỷ lệ không nhỏ cả về mức độ gây bệnh, số lượng các cơ quan bị tổn thương cũng như mức độ…, khó về mặt chẩn đoán. Bệnh sán lá phổi có lẽ là 1 loại hình như vậy.
Chân dung kẻ tàn phá…phổi
Sán lá phổi (Paragonimus) là một loại ký sinh trùng thuộc thuộc lớp sán lá (Trematoda), ngành nghề phụ sán dẹt (Plathelminthes) và nằm trong ngành đa bào Metazoa. Trong 40 loài sán lá phổi có trên 10 loại gây bệnh tại người, cốt yếu là loài Paragonimus westermani, còn tại Việt Nam loài gây bệnh hay gặp là P. heterotremus.
Sán lá phổi trưởng thành lớn cỡ bằng hạt cà phê hay hạt lạc nhỏ, dài 7 - 13mm, rộng 4 - 6mm, màu đỏ hoặc trắng hồng. Sán lưỡng tính, nghĩa là trên 1 con sán có cả phòng sinh dục đực và cái. Sán chủ yếu ký sinh trong phổi, tạo nang trong các tiểu phế quản của phổi người hay súc vật, trong mỗi nang hầu hết có 2 con và dịch mủ màu đỏ, xung quanh có mạch máu tân tạo. Cũng có trường hợp có rất nhiều nang sán nối liên tiếp nhau thành chuỗi hoặc tạo thành 1 hốc nang lớn. Phổi là nơi sán thường ký sinh nhưng cũng có trường hợp sán ký sinh ở dưới da, màng bụng, màng phổi, gan, ruột, tinh hoàn, não... Trứng sán rất nhỏ và có nắp, màu sẫm, dài từ 80 - 100 micromet, chiều ngang từ 50 - 67 micromet, chỉ phát hiện được dưới kính hiển vi.
 Chu trình truyền bệnh của sán lá phổi sang người từ vật chủ trung gian tôm, cua, ốc. |
Sán lá phổi phát triển như thế nào?
Sán trưởng thành đẻ trứng tại phế quản là sán ký sinh. Trứng sán được tống xuất ra ngoài theo đờm do bệnh nhân khạc nhổ ra môi trường xung quanh và tiếp diễn phát triển ở các vật chủ trung gian truyền bệnh là ốc, cua, tôm. Trứng sán sau 1 thời gian tại dưới nước, thường là 16 ngày (mùa nóng) và 60 ngày (mùa lạnh) sẽ trở nên ấu trùng lông. Ấu trùng lông sau khi ra khỏi trứng tìm đến những loại ốc thuộc giống Melania để ký sinh. Sau khi xâm nhập ốc, ấu trùng lông trở nên bào ấu rồi trở thành những ấu trùng đuôi. Ấu trùng đuôi có một phòng nhọn ở phía đầu và có thể bơi trong nước để tìm đến ký sinh tại những loại cua và tôm nước ngọt - vật chủ trung gian thứ 2 của sán lá phổi. Ở cua, tôm, ấu trùng sán lá phổi ký sinh dưới dạng nang trùng tại cơ ngực. Sau thời gian từ 45 - 54 ngày xâm nhập cua, tôm; nang trùng có thể có khả năng gây nhiễm bệnh cho con người. Nếu người ăn phải cua, tôm nướng, chưa được nấu chín, có nang trùng sán lá phổi, nang trùng sẽ đến ruột non, chui qua ống tiêu hóa tới xoang bụng, ở lại xoang bụng khoảng 30 ngày và sau đó đi xuyên qua màng phổi từng đôi một, phát triển to lên thành sán trưởng thành ký sinh ở phổi. Sau đó, sán trưởng thành lại đẻ trứng, trứng theo đờm ra ngoài và một chu kỳ sán mới lại bắt đầu.
Đặc điểm và biểu hiện của bệnh sán lá phổi
Sán lá phổi không những gây bệnh cho người mà còn gây bệnh cho nhiều loài động vật khác như chó, mèo, lợn, cáo, chồn, chuột... Bệnh phân bố chủ yếu tại các nước Trung Quốc, Triều Tiên, Đài Loan, Philippine, Nhật Bản, Việt Nam, Lào, Campuchia... Những loại ốc, cua, tôm là vật chủ trung gian truyền bệnh của bệnh sán lá phổi có mặt ở phần lớn mọi nơi, nhưng tại những nơi người dân có tập quán ăn cua, tôm nướng... (chưa đảm bảo độ chín để diệt sán) hoặc ăn gỏi tôm, cua, ăn gạch cua sống, uống nước cua sống để chữa bệnh... thì tỷ lệ bị nhiễm bệnh cao hơn hẳn.
Các biện pháp dự bộ phận bệnh sán lá phổi: điều trị tích cực người bị bệnh, điều hành chặt chẽ và xử lý tốt đờm, phân do người bệnh thải ra để ngăn chặn mầm bệnh lây lan cho cộng đồng, tổ chức tuyên truyền giáo dục sức khỏe, vận động người dân tuyệt đối không ăn tôm, cua nước ngọt còn sống, nướng hoặc chưa được nấu chín. Khi có biểu hiện bệnh cần tới ngay cửa hàng y tế gần nhất để được thăm khám, điều trị và giải đáp kịp thời. |
Xác định bệnh sán lá phổi thường căn cứ vào các triệu chứng lâm sàng, tính chất dịch tễ (vùng bà con hay mắc bệnh do các tập tục vào ăn uống) và xét nghiệm đờm tìm trứng sán lá phổi. Cũng có thể xét nghiệm phân để tìm trứng sán ví dụ bệnh nhân có nuốt đờm (nhất là tại trẻ em). Các xét nghiệm miễn dịch tìm bằng chứng hiện diện của sán lá phổi hoặc chụp cắt lớp ngực cũng có trị giá chẩn đoán xác định cũng như loại trừ các loại bệnh lý khác như lao, ung thư.
Điều trị
Bệnh sán lá phổi hiện tại được điều trị bằng thuốc praziquantel. Thuốc được sử dụng đường uống với liều 75mg/kg cân nặng/ngày, chia 3 lần cách nhau khoảng 4 - 6 giờ, dùng trong hai ngày và uống khi no. Sau điều trị khoảng 3 - 4 tuần, kết quả xét nghiệm đờm và phân âm tính thì xem như bệnh nhân đã khỏi bệnh.
TS.BS. Vũ Đức Định(Bệnh viện E TW)
0 nhận xét:
Đăng nhận xét